Chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống nhiệm kỳ thứ hai của Donald Trump phần lớn bắt nguồn từ làn sóng phản đối về gánh nặng chi phí sinh hoạt, đặc biệt là cuộc khủng hoảng nhà ở đã trở thành tâm điểm bức xúc của người dân Mỹ.
Thị trường bất động sản với giá nhà cao cộng với lãi suất vay thế chấp tăng vọt lên mức đỉnh điểm chưa từng thấy kể từ cuộc khủng hoảng tài chính, đã khiến khoảng một phần ba dân số Mỹ buộc phải gạt bỏ ước mơ sở hữu một ngôi nhà. Nghịch lý thay, dù các chỉ số lạm phát chính thức đã hạ nhiệt, thị trường chứng khoán bùng nổ và GDP tăng trưởng mạnh mẽ, người dân Mỹ vẫn bày tỏ sự bi quan sâu sắc về nền kinh tế qua các cuộc thăm dò ý kiến và khảo sát tâm lý tiêu dùng.
Tình hình càng trở nên ảm đạm hơn khi nhìn vào những tín hiệu đầu tiên từ thị trường vay thế chấp và trái phiếu. Để đáp ứng được kỳ vọng của cử tri, Trump buộc phải có những điều chỉnh mạnh mẽ trong chính sách. Tuy nhiên, lời hứa đưa lãi suất vay thế chấp xuống mức 3% hoặc thấp hơn dường như là một mục tiêu bất khả thi, trừ phi nền kinh tế rơi vào một cuộc suy thoái nghiêm trọng.
Bức tranh kinh tế càng thêm u ám khi lợi suất trái phiếu chính phủ Mỹ kỳ hạn 10 năm đã tăng vọt 18 bps, chạm ngưỡng 4.45%, tiệm cận mức cao nhất kể từ tháng 7 (và có dấu hiệu sẽ còn thiết lập những kỷ lục mới). Đáng chú ý là ngay cả trước khi kết quả bầu cử được chính thức công bố, chỉ riêng việc triển vọng chiến thắng của Trump được cải thiện đã đẩy lãi suất vay thế chấp tăng mạnh từ khoảng 6% lên gần 7%, kéo theo sự sụt giảm đáng kể trong số lượng hồ sơ vay mua nhà.
Những biến động trên thị trường tài chính đều có nguyên nhân rõ ràng. Trong suốt chiến dịch tranh cử, những tuyên bố của Trump về việc áp đặt thuế quan 60% đối với hàng hóa Trung Quốc và mức thuế lên đến 20% cho các quốc gia khác đã làm dấy lên làn sóng lo ngại trong cộng đồng các nhà kinh tế học hàng đầu. Thêm vào đó, kế hoạch trục xuất quy mô lớn người nhập cư không giấy tờ không chỉ đe dọa gây ra cú sốc về nguồn nhân lực trong các ngành trọng điểm như xây dựng và chăm sóc trẻ em. Bức tranh kinh tế càng trở nên đáng lo ngại khi xem xét đến những con số thâm hụt ngân sách chóng mặt từ các chính sách thuế của Trump (bao gồm việc mở rộng chính sách giảm thuế năm 2017 và miễn thuế tiền boa). Không ngạc nhiên khi những lo ngại về lạm phát lại trỗi dậy, buộc các nhà đầu tư trái phiếu phải nâng cao yêu cầu về phí phần bù rủi ro.
Trump vốn nổi tiếng với tài năng tìm kiếm "vật tế thần" cho những vấn đề của nước Mỹ, và dường như chiến thuật này sẽ tiếp tục được ông vận dụng một lần nữa.
Trong nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên, ông đã gây chấn động dư luận khi công khai chỉ trích Chủ tịch Fed Jerome Powell trên Twitter, quy kết việc không hạ lãi suất trong bối cảnh căng thẳng thương mại với Trung Quốc. Câu nói đáng nhớ của ông khi đó là: "Tôi chỉ có một thắc mắc: Ai mới thực sự là kẻ thù lớn của chúng ta - Powell hay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình?". Mặc dù Trump có thể sẽ tiếp tục nhắm mục tiêu vào Powell nếu lãi suất không giảm, nhưng chiến thuật này khó có thể mang lại hiệu quả. Thực tế, lãi suất vay thế chấp không nằm trong tầm kiểm soát trực tiếp của Fed. Minh chứng là khi Fed quyết định cắt giảm lãi suất 50 bps vào tháng 9, lãi suất vẫn tăng cao do thị trường đang cân nhắc cả hai yếu tố: sự phục hồi của nền kinh tế Mỹ và khả năng Trump tái đắc cử. Và lần này, Trump sẽ khó lòng gây sức ép lên những "người lính canh thị trường trái phiếu" vô hình - những người đang thúc đẩy lợi suất tăng cao.
Có thể thị trường trái phiếu đang có những phản ứng quá mức. Điển hình như trong vấn đề thuế quan, giới ủng hộ Trump lập luận rằng những con số chấn động mà ông đưa ra trong chiến dịch tranh cử chỉ đơn thuần là một đòn bẩy chiến lược, nhằm tạo thế mạnh trong các cuộc đàm phán với đối tác thương mại. Theo logic này, cả lợi suất trái phiếu lẫn lãi suất vay thế chấp sẽ hạ nhiệt khi mọi người thấu hiểu ý đồ thực sự của vị Tổng thống đắc cử. Tuy nhiên, chính những tuyên bố của Trump đã phản bác lập luận này.
Đáng chú ý, trong cuộc trò chuyện với Tổng biên tập Bloomberg News John Micklethwait tháng trước, Trump đã không giấu giếm tham vọng: "Với tôi, 'thuế quan' là từ đẹp đẽ nhất trong từ điển, và đó là từ tôi yêu thích nhất." Cho dù đây có thể chỉ là một nước cờ chiến thuật, cái giá của nó lại đổ lên vai những người mua nhà lần đầu - những người đã kiên trì chờ đợi hàng năm trời để tìm cơ hội gia nhập thị trường. Nếu Trump tiếp tục duy trì bầu không khí bất định này hoặc thực thi những đe dọa của mình, những người mua nhà này có thể phải đợi thêm nhiều tháng, thậm chí nhiều năm nữa mới thực hiện được ước mơ của mình.
Mặc dù khoản vay thế chấp chiếm tỷ trọng lớn nhất trong lãi suất vay của các hộ gia đình, nhưng đó chưa phải là toàn bộ câu chuyện. Chính sách của ông còn có thể tác động đến lãi suất vay mua xe và thẻ tín dụng, cùng nhiều lĩnh vực khác. Đáng lo ngại hơn, tỷ lệ nợ quá hạn từ các khoản vay mua xe và thẻ tín dụng đang có xu hướng tăng mạnh, đặc biệt trong nhóm dân số trẻ từ 18-39 tuổi. Dù chưa thể đoán trước phản ứng của Fed trước tình hình này, nhưng có cơ sở để tin rằng các nhà hoạch định chính sách sẽ thận trọng hơn trong việc cắt giảm lãi suất mục tiêu, chờ đợi những tín hiệu rõ ràng hơn từ thị trường. Điều này sẽ càng tạo thêm áp lực lên thị trường trái phiếu vốn đã căng thẳng.
Nếu Trump muốn thực hiện những lời hứa trong chiến dịch tranh cử, việc đầu tiên ông cần làm là tìm tiếng nói chung với thị trường trái phiếu. Và thời điểm hành động là ngay bây giờ.
